آشنایی با علل ریزش مو (ارثی یا بیماری)

اهمیت مو در زندگی انسان، بر کسی پوشیده نیست. ریختن موی سر، چه در خانمها چه در آقایان، زیبایی، جوانی و نتیجتاً اعتماد به نفس انسان را  کاهش میدهد.

آلوپسی  یا همان ریزش مو یک مشکل رایج است که هم در خانمها و هم در آقایان اتفاق می افتد.  آلوپسی اندروژنتیک (AGA)  را ریزش موی الگوی مردانه(MPB)  نیز می نامند. آلوپسی ۶ تقسیم بندی کلی دارد که رایج ترین شکل آن، آلوپسی آندروژنی/ اندروژنتیک  (ریزش موی ارثی) است. این نوع ریزش مو ۹۵ درصد موارد را شامل می شود. 

امروزه برای درمان ریزش موی سر، مصرف کنندگان به دنبال محصولات آرایشی مقرون به صرفه ای و با عملکرد بالا  هستند که اثربخشی شان توسط آزمونهای کلینیکی (بالینی) به اثبات  رسیده باشد.

چرا مو می ریزد؟

هر چند علل ریزش مو هنوز به طور کامل شناخته شده نیستند، اما می توان گفت ریزش مو علتهای متعددی دارد. ژنتیک، تغییرات هورمونی، به هم خوردن تعادل هورمونها (در اثر زایمان یا یائسگی)، تغذیه (کمبود برخی ویتامینها و مواد معدنی خاص)، استرس، بیماری هایی مثل دیابت یا لوپوس  (نوعی بیماری پوستی)، مصرف برخی داروها، بدرفتاری با مو (آرایش بیش از حد مو، برس زدن بیش از حد، رنگ کردن یا دکلره کردن مو) می توانند علت های ریزش مو باشند. البته گاهی ریزش مو فقط در اثر افزایش سن و سال ایجاد می شود و می تواند ربطی به هیچ یک از عوامل یادشده نداشته باشد.

علت ریزش موی سر در اغلب موارد، ژنتیکی است. در آقایان، ریزش مو از تاج سر یا شقیقه ها یا هردو آغاز می شود. در خانمها اما ضخامت مو در تمام قسمتهای سر کاهش می یابد و خط مو عقب نشینی  نمی کند. عوامل آندروژنتیک به ندرت موجب طاسی تمام سر یک خانم می شود.

تقسیم بندی ریزش مو

ریزش مو انواع مختلف و علل متفاوتی دارد که نمی توان همه آنها را در یک گروه قرار داد و به یک شکل درمان نمود. طبقه بندی ریزش مو نیز بسیار مشکل است در واقع دانشمندان مختلف هر یک با توجه به نوع نگرش و دیدگاه تخصصی خود نوعی از تقسیم بندی را ارائه نموده اند. بطور کلی ریزش مو را می توان بر حسب آنچه در ظاهر مشاهده می شود به دو نوع (برگشت ناپذیر) و (برگشت پذیر) طبقه بندی نمود. بر اساس این تقسیم بندی عوامل ریزش مو که باعث آسیب به ریشه مو می شوند به طوری که پوست سر توانایی رشد مجدد مو را ندارد جزء دسته برگشت ناپذیر محسوب می گردند در این نوع از ریزش مو اسکار (جا) باقی می ماند. سوختگی های شدید، تومورها و برخی از بیماری های پوستی جزء این دسته هستند. طاسی های شایع بیشتر از نوع قابل برگشت هستند که در آن پوست سر سالم است ولی مویی در آن ناحیه وجود ندارد یا تعداد آن کم شده است. چند مورد شایع از این نوع عبارتند از:

طاسی ارثی (آندروژنتیک)

فولیکول موی برخی افراد در اثر دو عامل یکی ژنتیک و دیگری هورمونهای مردانه (آندروژن) در دوره جوانی دچار پیری زودرس شده و فولیکول موی آنها کم کم موی نازک تری تری رشد و پرورش می دهد به طوری که به تدریج موهای ضخیم تبدیل به موهای کرکی می گردد. برای همین به این نوع ریزش مو ریزش موی آندروژنتیک (آندروژن + ژنتیک)می گویند.این نوع طاسی در افراد مختلف متفاوت است و بستگی به عوامل مختلفی دارد.

طاسی ناشی از اختلال در غدد داخلی

اختلال در عملکرد غدد متابولیسم داخلی باعث طاسی منتشر در سر می شود برای همین اغلب با طاسی نوع آندروژنتیک اشتباه می شود. علت ایجاد این نوع طاسی می تواند کوتاه شدن عمرموهای فازآناژن و یا افزایش عمر موهای فاز تلوژن باشد. کم کاری هیپوفیز، پر کاری و کم کاری تیروئید و کم کاری پاراتیروئید می توانند باعث ریزش موی منتشر گردند.

طاسی ناشی از مواد شیمیایی و مصرف برخی داروها

مواد شیمیایی مختلفی که اغلب به عنوان دارو و گاهی هم به صورت اتفاقی مثلا در اثر آلودگی مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند ممکن است باعث ریزش مو شوند. تالیوم یک ماده شیمیایی بدون مزه است که به عنوان ضد آفت، ضدحشره و مرگ موش مورد استفاده قرار می گیرد بنابراین مواد غذایی ممکن است به این ماده آلوده شوند. این ماده پس از ورود به بدن به سرعت توسط فولیکولهای مو جذب شده و باعث ریزش مو می شود. مسمومیت شدید با این ماده باعث می شود بعد از ده روز تمام موهای سر بریزند. مسمومیتهای خیلی شدید با این ماده حتی می تواند منجر به مرگ شود. قرص های ضد بارداری، داروهای ضدتیروئید، داروهای ضدانعقاد و داروهای شیمی درمانی از دیگر داروهایی هستند که باعث ریزش مو می شود. برخی مردم به گمان اینکه مصرف ویتامین باعث تقویت موها می شود به خوردن بیش از حد آن اقدام می کنند در صورتیکه نتیجه عکس می گیرند. مصرف بیش از حد ویتامین A باعث ایجاد بیماری با علائم مشخص از جمله ریزش موهای سر، بدن،ابروها و مژه می شوند پوست این افراد خشک و تحریک پذیر شده، برخی اوقات تیرگی هایی در آن بوجود می آیند . مصرف برخی داروهایی که از مشتقات ویتامین A هستند می توانند علایمی مشابه مسمومیت با ویتامین A ایجاد نمایند. قابل توجه است که کمبود ویتامین ها  به استثنای ویتامین H (بیوتین) به تنهایی از عوامل ریزش مو به شمار نمی آیند.

طاسی سر با منشا تغذیه ای

اگر شما به بسیاری از مطالبی که در مجلات و کتابها در مورد تقویت مو نوشته شده است مراجعه کنید خواهید دید که رژیم های غذایی گوناگونی را برای درمان ریزش مو پیشنهاد کرده است و انواع خوراکی ها از جمله ویتامین های مختلف را برای جلوگیری از ریزش مو سفارش کرده اند. سلولهای ریشه مو همانند سایر سلولهای بدن نیاز به تغذیه سالم و کافی دارند و در صورت نرسیدن نیازهای اساسی آنها دچار مشکل خواهند شد اما این به آن معنی نیست که مصرف بیش از اندازه یک ماده باعث رشد بیشتر موها بشود و حتی چنانچه در مورد ویتامین A گفته شد افراط در این امر، خود باعث ایجاد اشکال خواهد شد. در فردی که تغذیه معمولی و مناسب دارد مشکل تغذیه ای در ایجاد ریزش مو معمولا دخالتی ندارد.

در تحقیقاتی که انجام شده است مشخص شده که محرومیت پروتئین در کوتاه مدت باعث ضعیف شدن ریشه مو می شود بنابراین مقدار کافی پروتئین در سالم ماندن موها اهمیت دارد هرچند مصرف بیش از اندازه آن باعث پرپشت شدن موها در افراد معمولی نمی شود. آهن یکی از مواد ضروری برای رشد موها می باشد و کمبود آهن که در بیشتر خانمها مشاهده می شود می تواند یکی از علل ریزش منتشر مو باشد. بنابراین یکی از مواردیکه در مبتلایان به ریزش موی منتشر باید بررسی شود مقدار آهن بدن آنهاست. درمان فقر آهن در اکثر مواقع باعث بازگشت موها می شود. غذاهایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، جگر، تخم مرغ و حبوبات دارای آهن هستند. در خانم های باردار که نیاز به آهن بیشتر است از نیمه دوم بارداری خوردن قرص آهن توصیه می شود. در شیرخواران نیز مصرف قطره های آهن روزانه ده قطره توصیه می شود.

تلوژن ایفلوویم (ریزش موی موقتی یا واکنشی)

ایفلویم (Effluvium) یک واژه لاتین به معنای ریزش و شل شدن است. منظور از تلوژن ایفلوویم آن است که موها بعد از وارد شدن به مرحله تلوژن می ریزند. قبل از آنکه در مورد عوامل موثر بر این نوع از ریزش مو توضیح داده شود لازم است مختصری در مورد سیکل رویش مو و مفهوم واژه های آناژن، کاتاژن و تلوژن شرحی مختصر آورده شود. رشد موی بسیاری از پستانداران از جمله انسان به صورت پیوسته نیست بلکه بعد از آنکه به طول حداکثری رسید می افتد سپس موی تازه ای در همان فولیکول مجددا رشد می کند. رویش، توقف رشد و ریزش مو در مراحل جداگانه ای که در مجموع چرخه رویش مو نام دارد انجام می شود این مراحل را آناژن(فاز رشد)، کاتاژن (مرحله کوتاه انتقالی) و تلوژن(فاز استراحت) می نامند.

در صورتی که همه موها به صورت هم زمان وارد فاز استراحت یا رشد شوند - همچنانکه در بسیاری از حیوانات (مثل موشها) این امر رخ می دهد - موها در یک زمان همگی می ریزند و پس از مدتی همگی با هم رشد می کنند. در انسان این چرخه به صورت انفرادی تکرار می شود و به همین جهت همه موها با هم نمی ریزند. عواملی که باعث ریزش موی سر از نوع تلوژن ایفلوویم می گردند در واقع باعث به هم خوردن این نظم گردیده  و موجب وارد شدن دسته جمعی دسته ای از موها به فاز تلوژن می گردند. 

  مثلا یک بیماری تب دار یا یک استرس روانی شدید می تواند موها را با هم وارد فاز تلوژن نماید در نتیجه یک تا چند ماه پس از این ماجرا شخص متوجه ریزش فراوان موها می شودو او را نگران می کند اما جای نگرانی ندارد چرا که پس از اتمام مرحله تلوژن مجددا موها وارد فاز آناژن شده و رشد می کنند.

 در برخی از حیوانات ریزش مو به صورت فصلی است به طوریکه موی آنها در فصلی از سال به طور کامل می ریزد و در فصلی دیگر مجددا رشد می کند. 

 در انسان نیز به طور کلی بقایایی از ریزش موی فصلی وجود دارد. در فصل بهار تعداد بیشتری از موهای سر حدود 90 درصد در مرحله آناژن هستند که این تعداد در اواخر تابستان کمترشده و به حدود 80 درصد تنزل پیدا می کند.

تلوژن ایفلوویم یکی از علل بسیار شایع ریزش مو است و به وفور در میان مردم مشاهده می شود.ولی از آنجا که مردم عادی قادر نیستند آن را از انواع دیگر ریزش مو تشخیص دهند علاوه بر ایجاد اضطراب و نگرانی باعث اشتباه درتفسیر علت ریزش مو می شود بطوریکه آن را بی جهت به مصرف فلان شامپو و یا به گردن فلان آرایشگر بیاندازند در حالیکه هیچ کدام ربطی به موضوع ندارند. از سوی دیگر بعد از مدتی مو به حالت طبیعی خود بر می گرددولی فرد مبتلا ممکن است آن را مربوط به فلان شامپو یا داروی تقویتی یا درمان فلان پزشک یا عطاری بداندو تصور کند که این مواد باعث بهبود وی شده اند و بعد از آن به همه افراد دچار ریزش مو آنها را توصیه می کند بدون آنکه بداند اصل قضیه چه بوده و علت اصلی بهبودی در وضعیتش از کجا ناشی شده است.

ریزش موی تلوژنیک به دو دسته فیوزولوژیک (طبیعی) و پاتولوژیک (بیماری) تقسیم بندی می شود:

منظور از فیزیولوژیک آن است که در زندگی یک شخص ممکن است به طور طبیعی مشاهده شود و دلیل بر ایجاد بیماری یا یک وضعیت غیرطبیعی نیست.

ریزش مو در نوزادان و ریزش موی پس از زایمان در خانمها جزء عوامل فیزیولوژیک ریزش موی تلوژنیک محسوب می شوند.

بیماریهای تب دار، اعمال جراحی و بی هوشی های طولانی می توانند باعث وارد شدن ناگهانی موها به فاز تلوژن و در نتیجه ریزش مو گردند.

گاهی اوقات یک عمل جراحی ساده مانند کشیدن دندان یا یک اهدای خون ممکن است باعث ریزش موی تلوژنیک شود.

استرس، اضطراب ناگهانی و افسردگی می توانند باعث ریزش موی تلوژنیک شوند.

مثلا اگر شخصی به طور ناگهانی خبر ناگواری را بشنودو فشار روحی شدیدی به او وارد شود و یا در اثر مرگ یکی از نزدیکان دچار افسردگی شود و یا نیروی فکری زیادی را برای گذراندن یک امتحان سخت به کار برده باشد ممکن است موهای زیادی از او وارد فاز استراحت شوند و شروع به ریزش کنند.ریزش موها گاهی به حدی شدید است که طاسی واضحی بر روی سر پدید می آید.

خوشبختانه این طاسی موقتی و قابل بازگشت است و معمولاً موها به حالت قبلی برمی گردند.

در اینجا ذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه استرسها از چند طریق می توانند باعث ریزش موها شوند که طاسی تلوژنیک یکی از آنها است.

در صورتی که استرس باعث تشدید طاسی آندروژنتیک شود موهای ریخته شده ممکن است بازنگردد.    

کم کاری تیروئید، رژیم های سخت غذایی، بیماری های پوستی التهابی، داروها و نورآفتاب از عوامل دیگری هستند که می توانند باعث ریزش موی از نوع تلوژنیک شوند.